Stavenisse is een dorp in de gemeente Tholen in de provincie Zeeland. De naam Stavenisse komt voor het eerst voor in de 13de-eeuw, benoemd als eiland. Stavenisse is een liefelijk, rustig dorp gelegen op een vooruitstekende punt van het eiland Tholen met een prachtig uitzicht over de Oosterschelde. Stavenisse telt 1600 inwoners.
De naam Stavenisse is opgebouwd uit de woorden Nisse, wat landtong betekend en Stave, afgeleid van een vroege eigenaar Stavo of Stave. Tot de Watersnoodramp van 1953 was Stavenisse een typisch agrarische gemeenschap, 80% van de bevolking werkte op een boerenbedrijf. Door de snelle mechanisatie na de ramp verloren veel mensen hun werk in de sector waar nu nog 20% van de bevolking werkzaam is. Oorspronkelijk was het dorp een eiland dat in de 15e eeuw bijna volledig overstroomd werd op een oude kempische boerderij na. In de 16e eeuw werd een dijk aangelegd tussen de kempische boerderij en de polder nabij Sint Maartensdijk. De schorren vielen droog en ontstond de Stavenissepolder. Het eiland Tholen werd steeds verder ingepolderd, de bewoners van het eiland bouwde een nieuw dorp op een kreekrug. Het dorp is volgens traditioneel concept gebouwd als “Voorstraatdorp” deze loopt van de haven aan het Keten naar de hervormde kerk. Met de komst van een predikant werd de Nederlands Hervormde kerk gebouwd in 1617, deze behoorde tot de eerste protestantse kerken in Nederland. De huidige kerk stamt uit 1911. De 17e -eeuwse kerktoren is behouden gebleven.
In 1653 liet Hieronymus van Tuyll van Serooskerke, baljuw van Tholen, een kasteel bouwen. Hiervan zijn alleen nog de slotgracht en enkele muurfunderingen te zien. Deze zijn te bezichtigen achter de huizen van Bos 17, een smalle gang tussen nummer 21 en 23 geeft toegang tot de rest van de slotgracht en resten van de slotmuur. De graftombe van Hieronymus, gemaakt door de bekende beeldhouwer Rombout Verhulst, is nog te zien in de kerk van Stavenisse. Rombout Verhulst is bekend door het praalgraf van Michiel de Ruijter in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
Stavenisse is meerdere keren geteisterd door overstromingen in 1715, in 1808 en in 1944 wordt het eiland gedeeltelijk onderwater gezet door de Duitsers.
Tijdens de watersnood van 1953 breken de dijken bij Stavenisse op 8 plaatsen door en komt het eiland Tholen grotendeels onder water te staan. In Stavenisse verdronken 153 mensen van een bevolking van 1737 personen. Het water kwam op vier meter boven het maaiveld en verwoeste 140 huizen. Honderden bewoners vonden hun toevlucht in het toenmalige stadhuis aan de kop van de haven. Tegenwoordig is in gebouw “de Stove” het Watersnoodhuis Stavenisse gevestigd, dit is een informatiecentrum over de watersnood.
Bij de wederopbouw van het dorp schonk de Noorse bevolking 19 Noorse houten woningen. Er staan nog enkele van de woningen aan de Koning Haakonstraat, genoemd naar de Noorse koning. Een Noorse woning staat in het streekmuseum “de Meestoof” in Sint- Annaland.
Ter nagedachtenis aan de ramp van 1953 maakt Gerrit Bolhuis in 1958, als geschenk van de Nederlandse Gemeenten, een monument genaamd “Drooggevallen zeemonster”, het beeld stelt een monstrueuze vis op het droge voor. De bevolking keurde het beeld echter af en kreeg geen dominante plaats in het dorp. Het beeld is nu een aantal kilometers buiten het dorp, aan de weg naar Sint Maartensdijk, te vinden.
De eerste haven van Stavenisse, uit de 17e eeuw, was niet veel meer dan een kreek en een kade. Tegenwoordig dient de haven als jachthaven waar je zo vanuit de Oosterschelde binnen kunt varen, het is een getijdenhaven. Bij de jachthaven staat de Stavenisser molen, een korenmolen uit 1801. Stavenisse beschikte al over een molen in de 16e eeuw.
